هورمون پرولاکتین چیست ؟

پرولاکتین چیست

پرولاکتین ( Prolactin ) هورمونی است که از هیپوفیز(غده‌ای در مغز) ترشح می‌شود. هورمون پرولاکتین در طی دوران حاملگی و شیردهی افزایش می‌یابد. پرولاکتین به‌طور طبیعی در مقادیر کم در مردان و در زنان غیر باردار وجود دارد. نقش اصلی پرولاکتین، در روند شیردهی (تولید شیر پستان) است.میزان پرولاکتین معمولاً در طول بارداری و درست پس از زایمان بالا است. در طی حاملگی، هورمون‌های پرولاکتین، استروژن و پروژسترون، توسعه شیر پستان را تحریک می‌کنند. پس از زایمان، پرولاکتین به شروع و حفظ شیر پستان کمک می‌کند.

 

آزمایش پرولاکتین

آزمایش پرولاکتین یا آزمایش PRL  برای تعیین سطح پرولاکتین خون انجام می‌شود؛ این آزمایش در کسانی انجام می‌شود که  مشکوک به بالا بودن پرولاکتین باشند . یعنی خروج شیر از سینه (گالاکتوره )  ، تأخیر در پریود ، اختلالات بینایی و ...داشته باشد.

هم‌چنین از این آزمایش برای تشخیص ناباروری و ناتوانی جنسی در مردان، تشخیص ناباروری در زنان، تشخیص تومور تولیدکننده پرولاکتین ( پرولاكتینوما) و... درخواست می‌شود .

 

اثرات  افزایش پرولاکتین در زنان

• - اختلالات تخمک‌گذاری

• - قطع یا نامنظمی دوره‌های قاعدگی

• - ترشح شیر از پستان‌ها در زمانی كه در دوران بارداری یا شیردهی نیستند

 

اثرات افزایش پرولاکتین در مردان

• - اختلالات عملكرد جنسی

• - كاهش موهای بدن و توده عضلانی

• - تأخیر در بلوغ و بروز صفات ثانویه جنسی

البته فردی كه دارای یك تومور پرولاكتینومای بزرگ باشد ممكن است دچار سردرد و اختلالات بینایی شود. این بدان علّت است كه عصب بینایی در نزدیكی غده هیپوفیز قرار دارد و ممكن است در اثر تومورهای بزرگ آسیب ببیند.

 

انواع هیپرپرولاکتینمی ( افزایش پرولاکتین )

هیپرپرولاكتینمی ناشی از پرولاكتینوما

پرولاکتینوما یک تومور داخل هیپوفیز است که باعث افزایش پرولاکتین می‌شود. قدم اول در درمان این تومور تجویز داروهایی است كه تولید پرولاكتین را كاهش داده و تومور را كوچك می‌کنند. دارویی كه اغلب استفاده می‌شود كابرگولین ( داستینکس) و بروموكریپتین هستند.

کابرگولین در دوزهای بالا و در مصرف درازمدت باعث اشکالات دریچه‌های قلب می‌شود اما دوزهایی از دارو که جهت باردارشدن استفاده می‌شوند، چنین عارضه‌ای ایجاد نمی‌کنند.

 

بروموکریپتین و کابرگولین را در دوران بارداری نیز می‌توان استفاده کرد.  عوارض جانبی احتمالی می‌تواند سبک‌سری، تهوع و سردرد باشد.برای کاهش این عوارض ، 2 راه داریم :

دارو را از دوز خیلی کم شروع کنیم و به‌تدریج اضافه کنیم.

یا بروموکریپتین را به‌صورت شیاف واژینال استفاده کنیم. .

 

 

به این علّت كه تومور ممكن است مجدداً رشد كند، پس از قطع درمان نیز شما باید برای معاینه و بررسی‌های لازم به پزشك خود مراجعه كنید. فواصل این پیگیری‌ها را پزشك به شما خواهد گفت.

در بعضی از بیماران، مصرف دارو سطح هورمون را پایین نمی‌آورد و یا تومور را كوچك نمی‌کند. در این حالت ممكن است لازم باشد مقدار بیشتری دارو مصرف كنید. درصورتی‌که باز هم دارو مؤثر نبود و یا شما دچار عوارض جانبی استفاده از دارو شُدید، ممكن است لازم باشد برای برداشتن تومور عمل جراحی صورت بگیرد.

احتمال اینكه عمل جراحی و داروها مؤثر نباشند خیلی كم است. در این موارد پرتودرمانی می‌تواند گزینه‌ای مناسب برای كوچك كردن تومور باشد.

 

هیپرپرولاكتینمی ناشی از مصرف داروها

درصورتی‌که پزشك شما فكر كند دارویی كه شما در حال مصرف آن هستید باعث افزایش پرولاكتین شده است، ممكن است به شما بگوید كه دارو را حداقل به مدت سه روز قطع كنید. ( داروهای خود را بدون اینکه پزشك به شما بگوید قطع نكنید).

پس از طی شدن دوره قطع دارو پزشك مجدداً دستور انجام آزمایش خون برای اندازه‌گیری سطح پرولاكتین را خواهد داد تا بررسی كند سطح هورمون به میزان طبیعی برگشته است یا خیر. داروهای مؤثر بر پرولاکتین را در قسمت بعدی مقاله توضیح داده‌ام.

 

هیپرپرولاكتینمی ناشی از هیپوتیروییدی

هنگامی‌که کم‌کاری تیروئید باعث بروز هیپرپرولاكتینمی شود، فرد باید تحت درمان با هورمون‌های تیروئیدی  قرار گیرد. معمولاً این درمان باید تا آخر عمر ادامه پیدا كند.

 

هیپرپرولاكتینمی ایدیوپاتیك ( بی علّت )

گاهی پزشكان نمی‌توانند علّتی برای هیپرپرولاكتینمی پیدا كنند. به این حالت ایدیوپاتیك (Idiopathic) گفته می‌شود. در بعضی از بیماران با هیپرپرولاكتینمی ایدیوپاتیك سطح پرولاكتین با گذشت زمان خودبه‌خود طبیعی می‌شود. درصورتی‌که این اتفاق در طی چند ماه رُخ ندهد بیماران علامت‌دار تحت درمان با داروهای كابرگولین و یا بروموكریپتین قرار خواهند گرفت.

 

افزایش پرولاکتین در موارد زیر رخ می‌دهد

دوران بارداری و پس از زایمان -  وجود  پرولاکتینوما در هیپوفیز -  بیماری‌های هیپوتالاموسی - کم‌کاری تیروئید -   سندرم تخمدان پلی کیستیک و ..

البته استرس،  بیماری، تحریک نوک پستان‌ها و تحریکات جنسی، تروما ( آسیب‌هایی مثل تصادف)  و حتی ترس از آزمایش خون ممکن است باعث افزایش خفیف پرولاکتین شوند.

 

آزمایش‌های هورمونی همراه با پرولاکتین

FSH, LH, Testosterone, DHEAS, Estrogen, Progesterone

به ترتیب : پروژسترون - استروژن - د هیدرو اپی اندسترون سولفات - تستوسترون - ال اچ - اف اس اچ

 

شرایط  آزمایش پرولاکتین

1) زمان مناسب جهت نمونه‌گیری برای آزمایش, صبح هنگام و حداقل 2 ساعت بعد از بیدار شدن می‌باشد.

2) توصیه می‌شود قبل از نمونه‌گیری از پیاده‌روی , ورزش  و هر نوع فعالیت بدنی  اجتناب شود.

3) حداقل طی 12 ساعت اخیر تماس جنسی یا نزدیکی و تحریک سینه انجام‌نشده باشد.

4) اگر شرایط بالا را نداشتید ، زمان آزمایش را به‌روز دیگری موکول کنید.

5) در شب قبل از آزمایش لباس گشاد و راحت بپوشند و از پوشیدن لباس‌های تنگ خصوصاً در ناحیه سینه و پستان‌ها اجتناب گردد.

 

داروهای مؤثر بر میزان پرولاکتین

داروهایی مانند استروژن، داروهای ضدافسردگی سه حلقه‌ای، خواب‌آورها، آمفتامین‌ها، داروهای فشارخون بالا (رزرپین، وراپامیل، متیل دوپا) و برخی از داروهایی که برای درمان ریفلاکس معده (سایمتیدین) استفاده می‌شوند، باعث افزایش پرولاکتین می‌شوند.

گیاهانی مثل شنبلیله، تخم رازیانه و شبدر قرمز نیز باعث افزایش پرولاکتین می‌شوند.

 داروهایی مانند دوپامین، لوودوپا و مشتقات آلکالوئیدهای ارگو باعث كاهش پرولاكتین می‌شوند.

 

مقادیر نرمال پرولاکتین خون (برحسب ng/ml )

• در مردان بالای 19 سال: 2 تا 24

• در زنان بالای 19 سال:  4 تا 30   

• زنان حامله:  20 تا 400

اگر واحد mIU/l باشد : مقادیر بین ۶۰۰-۳۰ طبیعی است.