اکثر افرادی که سنگ صفرا دارند هیچ علامت یا نشانهای ندارند و از وجود سنگ صفرا آگاه نیستند. همینکه علائم مشاهده شد، احتمالاً ادامه یافته و رو به بدتر شدن میروند. ...
اغلب سنگ صفرا در آزمایشهایی مانند اولتراسوند یا پرتوی ایکس از شکم مشخص میشوند که در حین ارزیابی وضعیتهای دیگر پزشکی صورت گرفتهاند. علائم سنگ صفرا بعداً و پس از سالها بی علامتی، ممکن است ایجاد شوند، بنابراین در یک دوره پنجساله تقریباً 10% از افرادی که سنگ صفرای خاموش دارند، علائم آن را نشان میدهند.
علائم زیادی به سنگ صفرا نسبت داده میشوند درحالیکه سنگ صفرا موجب آنها نمیشود. ازجمله علائمی که بهواسطه سنگ صفرا ایجاد نمیشوند عبارتاند از:
اختلال هاضمه (ازجمله ناراحتی و نفخ شکم پس از غذا)
عدم تحمل غذاهای چرب
آروغ
باد شکم (دفع گاز)
وقتی علائم و نشانههای سنگ صفرا آغاز شوند، دیگر همیشه وجود خواهند داشت، چون سنگ صفرا موجب انسداد مجاری صفراوی میشود.
شایعترین علائم سنگ صفرا قولنج صفراوی (biliary colic) است. قولنج صفراوی درد بسیار خاصی ایجاد کرده و بهعنوان اصلیترین یا تنها علامت سنگ صفرا در 80% از افراد مبتلا بروز میکند. قولنج صفراوی زمانی اتفاق میافتد که مجرای صفرا (مجاری هپاتیک، سیستیک یا مجرای مشترک صفراوی) ناگهان توسط سنگ صفرا مسدود میشود. انسدادی که به آهستگی پیشرونده (مانند انسداد مربوط به تومور) است موجب قولنج صفراوی نمیشود. پشت این انسداد، مایعات تجمع مییابند و مجاری و کیسه صفرا متورم میشوند. در مورد مسدود شدن مجرای هپاتیک یا مجرای مشترک صفراوی، علت آن تداوم ترشح صفرا توسط کبد است. در مورد انسداد مجرای سیستیک، دیواره کیسه صفرا مایعاتی به داخل کیسه صفرا ترشح میکند. تورم این مجاری یا کیسه صفرا است که موجب قولنج صفراوی میشود.
مشخصه قولنج صفراوی این است که ناگهانی ایجاد میشود یا بهسرعت ظرف چند دقیقه به اوج خود میرسد.
1. درد مداوم که بهصورت متناوب نیست اما ممکن است شدت آن تغییر کند.
2. درد به مدت 15 دقیقه تا 4 الی 5 ساعت طول میکشد. اگر درد بیش از 5 ساعت طول کشید به معنی ایجاد عارضه (معمولاً التهاب کیسه صفرا یا کلهسیستیت) است
3. درد معمولاً شدید است اما تحرک درد را بدتر نمیکند. درواقع، اغلب بیمارانی که قولنج صفراوی را تجربه میکنند به خود میپیچند یا اینطرف و آنطرف میروند تا حالتی که کمتر دلشان درد میگیرد را پیدا کنند.
4. قولنج صفراوی اغلب همراه با تهوع است.
5. اغلب قولنج صفراوی در وسط بخش بالایی شکم پایین جناغ سینه احساس میشود
6. دومین ناحیه متداول درد سمت راست بخش بالایی شکم درست زیر حاشیه دندهها است.
7. گهگاهی درد ممکن است در پشت بدن در پایین کتف راست احساس شود.
8. در موارد نادر درد ممکن است زیر جناغ احساس شود و با حمله قلبی یا آنژین صدری اشتباه گرفته شود.
9. زمانی که سنگ صفرا در مجرا جابهجا میشود بهطوریکه دیگر انسداد ایجاد نمیکند، قولنج صفراوی بهتدریج فروکش میکند.
قولنج صفراوی یک علامت بازگشتی (تکرارشونده) است. همینکه دوره اول درد اتفاق بیفتد، احتمالاً دورههای دیگری نیز اتفاق خواهد افتاد. همچنین یک الگوی بازگشت درد برای هر فرد وجود دارد. در برخی از افراد، دورهها مکرر هستند اما در برخی دیگر دفعات آن زیاد نیست. اکثریت افرادی که قولنج صفراوی دارند، وضعیتشان به التهاب کیسه صفرا یا عوارض بعدی دیگر منجر نمیشود.
قولنج صفراوی شایعترین علامت سنگ صفرا است اما خوشبختانه معمولاً علامتی خود محدود شونده است. اما عوارض جدیتری ممکن است بهواسطه سنگ صفرا روی دهد.
کولهسیستیت به معنی التهاب کیسه صفرا است. همانند قولنج صفراوی کوله سیستیت نیز بهواسطه انسداد ناگهانی مجاری (معمولاً مجرای سیستیک) توسط سنگ صفرا ایجاد میشود. درواقع التهاب صفرا ممکن است با دورهای از قولنج صفراوی شروع شود. انسداد مجرای سیستیت باعث میشود دیوارههای کیسه صفرا درست مانند وضعیت قولنج صفراوی شروع به ترشح مایعات کنند اما به دلایل نامشخصی التهاب حاصل میشود. در ابتدا التهاب با عفونت همراه نیست اما بهمرورزمان صفرا و کیسه صفرا با باکتریهایی که از روده به مجرای صفراوی حرکت میکنند، عفونی میشوند.
در کوله سیستیت درد مداوم در سمت راستبالای شکم احساس میشود. التهاب از طریق دیواره کیسه صفرا گسترش مییابد و سمت راستبالای شکم بهویژه هنگام فشار یا حتی لمس درد میگیرد. برخلاف قولنج صفراوی در این حالت تحرک دردناک است. افرادی که کوله سیستیت دارند معمولاً دراز میکشند تا بهتر شوند. تب نیز اتفاق افتاده و شمار سلولهای سفید خون افزایش میابد که هردوی این علائم نشاندهنده التهاب در بدن است. کوله سیستیت معمولاً با آنتیبیوتیکها درمان میشود و بیشتر دورهها ظرف چند روز برطرف میشوند. حتی بدون درمان آنتیبیوتیکی نیز کوله سیستیت برطرف میشود. در این وضعیت نیز همانند قولنج صفراوی، حرکت سنگ به خارج از مجرای سیستیک و بازگشت آن به کیسه صفرا انسداد را رفع کرده و موجب برطرف شدن التهاب میگردد.
کلانژیت وضعیتی است که در آن صفرا در مجاری منشعب، هپاتیک و اینتراهپاتیک عفونی میشود. همانند وضعیت کوله سیستیت، با انسداد مجرا توسط سنگ صفرا، عفونت از طریق روده به مجاری گسترش مییابد. بیمارانی که دچار کلانژیت میشوند بسیار بدحال بوده و تب بالایی دارند و شمار سلولهای سفید خون در آنها افزایش مییابد. کلانژیت ممکن است منجر به ابسه در کبد یا عفونت خونی شود.
قانقاریای ناشی از سنگ صفرا وضعیتی است که در آن التهاب کوله سیستیت مانع رساندن خون به کیسه صفرا میشود. بدون خونرسانی بافتهای دیواره کیسه صفرا میمیرند و این موجب ضعف دیواره میشود. ضعف در کنار عفونت اغلب منجر به پاره شدن کیسه صفرا میشود. سپس عفونت ممکن است به شکم گسترش یابد. اگرچه اغلب پاره شدن کیسه صفرا محدود به نواحی کوچکی در کیسه صفرا میشود (سوراخ شدگی محدود).
یرقان (Jaundice) وضعیتی است که در آن بیلیروبین (bilirubin) در بدن تجمع میکند. بیلیروبین رنگ سیاه مایل به قهوهای دارد اما درصورتیکه غلیظ نباشد رنگ آن زرد است. تجمع بیلیروبین در بدن موجب زرد شدن سفیدی چشم و پوست میشود. یرقان زمانی اتفاق میافتد که انسداد طولانیمدت در مجرای صفرا وجود داشته باشد. این انسداد ممکن است به علت سنگ صفرا باشد اما میتواند به علل دیگر مانند تومور مجاری صفراوی یا بافتهای پیرامون آن باشد. علتهای دیگر زردی میتواند تخریب سریع سلولهای قرمز خون باشد که فراتر از توان کبد در خارج کردن بیلیروبین از خون (و درنتیجه تجمع آن ) است و یا آسیب کبدی که باعث میشود کبد نتواند در حد طبیعی بیلیروبین را از خون خارج کند . زردی بهطورکلی بهخودیخود مشکلی ایجاد نمیکند.
پانکراتیت به معنی التهاب پانکراس (لوزالمعده) است. دو علت شایع پانکراتیت، سنگ صفرا و مصرف زیاد الکل هستند. پانکراس مجرای مشترک صفراوی را که وارد روده میشود، احاطه میکند. مجرای پانکراسی که شیره گوارشی را از پانکراس تخلیه میکند، درست پیش از تخلیه آن به روده، به مجرای مشترک صفراوی متصل میشود. اگر سنگ صفرا مجرای مشترک صفراوی را درست پس از پیوستن آن به مجرای پانکراسی مسدود نماید، جریان شیره پانکراسی از پانکراس نیز مسدود میشود. حاصل این وضعیت، التهاب در پانکراس است. پانکراتیت ناشی از سنگ صفرا معمولاً خفیف است اما ممکن است بیماری جدی یا حتی مرگ به دنبال داشته باشد. خوشبختانه پانکراتیت شدید به علت سنگ صفرا نادر است.
عفونت خون وضعیتی است که در آن باکتریها از هر منشأ دیگری در بدن ازجمله کیسه صفرا یا مجاری صفراوی وارد جریان خون شده و سرتاسر بدن گسترش مییابند. اگرچه معمولاً باکتریها در خون باقی میمانند اما ممکن است وارد بافتهای دور شده و منجر به تشکیل ابسه شوند (ناحیه موضعی عفونت با تشکیل چرک). عفونت خونی یکی از عوارض نگرانکننده ناشی از هر عفونت در بدن است. علامت آن تب بالا، شمار زیاد سلولهای سفید خون و علامت کم شایعتر آن لرز یا افت فشارخون است.
فیستول یک مسیر غیرطبیعی در بدن است که از طریق آن مایعات میتوانند بین دو اندام توخالی یا یک ابسه و یک اندام توخالی یا پوست جریان پیدا کنند. سنگ صفرا زمانی که دیواره نرم کیسه صفرا یا مجاری صفرا را بساید و نازک کند، میتواند فیستول ایجاد کند. اغلب سنگ صفرا روده کوچک، معده یا مجرای مشترک صفراوی را میساید و این منجر به ایجاد مسیری میشود که صفرا از طریق آن از کیسه صفرا به روده کوچک، معده یا مجرای مشترک صفراوی جریان مییابد. اگر فیستول وارد بخش انتهایی روده کوچک شود، صفرای تغلیظ شده میتواند مشکلاتی مانند اسهال ایجاد نماید. بهندرت سنگ صفرا حفره شکمی را دچار سایش میکند. در این حالت صفرا از کیسه صفرا یا مجرای صفرا به حفره شکمی نشت کرده و موجب التهاب لایه پوششی شکم ( صفاق) میشود که به این وضعیت پریتونیت صفراوی (bile peritonitis ) میگویند.
ایلئوس وضعیتی است که در آن انسدادی در جریان غذا، گاز و مایعات در روده اتفاق میافتد. علت آن ممکن است انسداد مکانیکی باشد (مثل وجود تومور در روده) و یا انسداد عملکردی ( مثل التهاب روده یا بافتهای پیرامون که مانع عملکرد طبیعی عضلات و حرکت محتوای روده میشوند). اگر سنگ صفرای بزرگ دیواره کیسه صفرا را بساید و وارد معده یا روده کوچک شود، ممکن است در روده کوچک حرکت کند. باریکترین بخش روده کوچک دریچه ایلئو سکال (ileo-cecal) است که در محل اتصال روده کوچک به روده بزرگ (کلون) واقعشده است. اگر سنگ صفرا بزرگتر از اندازه این دریچه باشد و نتواند از آن عبور کند، ممکن است روده کوچک را مسدود کرده و موجب انسداد روده (ایلئوس) شود.
سرطان کیسه صفرا تقریباً همیشه با سنگ صفرا مرتبط است اما مشخص نیست کدامیک اول ایجادشده و منجر به دیگری میشود. یعنی اول سنگ صفرا اتفاق میافتد و سرطان در پی آن میآید؟ یا برعکس. سرطان کیسه صفرا در کمتر از 1% از افراد مبتلابه سنگ صفرا ایجاد میشود. بنابراین نگرانی درباره ایجاد سرطان در آینده دلیل خوبی برای برداشتن سنگ صفرا نیست.
لجن (sludge) واژه متداول برای وجود صفرای غیرطبیعی در کیسه صفرا است که در اولتراسونوگرافی کیسه صفرا دیده میشود. بهویژه صفرای موجود در کیسه صفرا با دو چگالی مختلف دیده میشود که صفرای چگالتر در کف کیسه صفرا دیده میشود. صفرا به این دلیل چگالتر میشود که در داخل مخاط خود، ذرات میکروسکپی ( معمولاً کلسترول یا رنگدانه) دارد. مخاط توسط کیسه صفرا ترشح میشود. بهمرورزمان لجن در کیسه صفرا باقی بماند، ممکن است ناپدیدشده و دیگر بازنگردد یا اینکه گهگاهی ایجادشده و خود از بین برود. همانطور که پیشتر اشاره شد این ذرات ممکن است پیش مادههای سنگ صفرا باشند و اغلب در برخی شرایط که سنگ صفرا بهطور مکرر ایجاد میشود اتفاق میافتند، مثلاً در کاهش وزن سریع، بارداری و روزهداری طولانیمدت.
بااینحال به نظر میرسد لجن تنها در افراد بسیار کمی تبدیل به سنگ صفرا میشود. متأسفانه مشخص نیست لجن بهتنهایی مشکلی ایجاد میکند یا خیر و اگر چنین است چند درصد. لجن بسیاری از علائم مشابه سنگ صفرا، قولنج صفراوی، کوله سیستیت و پانکراتیت را دارد اما اغلب این علائم و عوارض بهواسطه سنگ صفرای بسیار کوچکی ایجاد میشوند که در تصاویر اولتراسونوگرافی دیده نمیشوند. بنابراین درباره اهمیت لجن قطعیتی وجود ندارد.
بدیهی است که لجن معادل سنگ صفرا نیست. معنای تلویحی این عدم قطعیت این است که اگر فرد علائم معمول سنگ صفرا ندارد، لجن را نباید علت احتمالی این علائم در نظر گرفت.
نظر کاربران
کاربر گرامی، لطفاً توجه داشته باشید که این بخش صرفا جهت ارائه نظرات شما درباره ی این مطلب در نظر گرفته شده است. در صورتی که سوالی در رابطه با این مطلب دارید یا نیازمند مشاوره هستید، فقط از طریق تماس تلفنی با بخش مشاوره اقدام نمایید.