دیالیز

 دیالیز فرایندی است که در آن مواد حل شونده در یک محلول در معرض محلول دیگر که از طریق غشای نیمه‌تراوا از هم جداشده‌اند، قرارگرفته و ترکیب آن تغییر می‌کند. مولکول‌های آب و موادِ با وزن مولکولی کم می‌توانند از منافذ غشا عبور کرده ولی مواد با وزن مولکولی زیاد مانند پروتئین‌ها نمی‌توانند عبور کنند.

 

چه زمانی دیالیز لازم است؟

زمانی که به نارسایی کلیه مرحله نهایی رسیده باشید، باید دیالیز انجام دهید. معمولاً در این زمان 85 تا 90 درصد وظایف کلیه دیگر انجام نمی‌شود و میزان فیلتراسیون گلومرولی کمتر از 15 است.

 

دیالیز چه‌کاری انجام می‌دهد؟

زمانی که دچار نارسایی کلیه شدید، دیالیز با اقدامات زیر بدن را در حالت تعادل نگه می‌دارد:

•  حذف نمک، مواد زاید، و آب اضافی برای پیشگیری از تجمع آن‌ها در بدن

•  حفظ سطح بی‌خطر برخی مواد شیمیایی در خون مانند پتاسیم، سدیم و بی‌کربنات

•  کمک به کنترل فشارخون

 

آیا نارسایی کلیه دائمی است؟

معمولاً بله اما نه همیشه. برخی انواع نارسایی حاد کلیه پس از درمان بهتر می‌شوند. در برخی موارد نارسایی حاد کلیه، دیالیز ممکن است تنها مدت کوتاهی لازم باشد تا زمانی که کلیه‌ها بهتر شوند.

در نارسایی مزمن یا مرحله نهایی کلیه، دیگر کلیه‌ها بهتر نمی‌شوند و شما باید تا آخر عمر دیالیز انجام دهید. اگر پزشک بگوید شما می‌توانید در فهرست پیوند کلیه قرار بگیرید، می‌توانید در فهرست انتظار بمانید تا کلیه جدید دریافت کنید.

 

دیالیز در کجا انجام می‌شود؟

دیالیز را می‌توان در بیمارستان، در بخش دیالیز (که ممکن است بخشی از بیمارستان نباشد) و یا در خانه انجام داد. شما و پزشکتان بر اساس وضعیت پزشکی و تمایلتان باید تصمیم بگیرید کجا بهتر است.

 

انواع مختلف دیالیز وجود دارد؟

بله، دو نوع دیالیز وجود دارد: همودیالیز و دیالیز صفاقی (peritoneal).

 

همودیالیز چیست؟

در همودیالیز کلیه مصنوعی (همودیالیزر) برای حذف مواد زاید و مواد شیمیایی اضافی و مایعات از خون استفاده می‌شود. برای واردکردن خون به کلیه مصنوعی، پزشک باید با ابزاری به خون شما دسترسی داشته باشد (ورودی). این کار با جراحی جزئی در بازو یا پا انجام می‌شود.

گاهی اوقات دسترسی توسط اتصال یک شریان، به رگی در زیرپوست انجام می‌شود تا رگ خونی بزرگ‌تری به نام فیستول (fistula) ایجاد شود. بااین‌حال، اگر رگ‌های خونی شما برای فیستول مناسب نباشد، پزشک می‌تواند از یک لوله پلاستیکی نرم استفاده کرده و شریان و رگ زیر پوست را به هم متصل کند. به این حالت گرَفت (graft) می‌گویند.

گاهی اوقات دسترسی به‌وسیله لوله پلاستیکی باریکی به نام کاتتر (catheter) انجام می‌شود. این لوله را وارد رگ بزرگی در گردن می‌کنند. این نوع دسترسی به خون ممکن است موقتی باشد اما گاهی اوقات در درمان‌های بلندمدت نیز استفاده می‌شود.

 

درمان همودیالیز چقدر طول می‌کشد؟

زمان آن بستگی به موارد زیر دارد:

•  کلیه‌ها چقدر کار می‌کنند

•  بین درمان‌ها چقدر مایعات دریافت می‌کنید

•  چقدر مواد زاید در بدن خود دارید

•  اندازه بدن شما چقدر است

•  نوع کلیه مصنوعی مورداستفاده چیست

معمولاً هر درمان همودیالیز حدود 4 ساعت طول می‌کشد و سه مرتبه در هفته باید انجام گردد. نوعی از همودیالیز به نام دیالیز های فلاکس (high-flux) ممکن است به زمان کمتری نیاز داشته باشد. می‌توانید با پزشک صحبت کنید تا ببینید این درمان برای شما مناسب است یا نه.

 

دیالیز صفاقی چیست و چطور کار می‌کند؟

در این نوع دیالیز خون داخل بدن تمیز می‌شود. در دیالیز صفاقی، از پرده صفاق (پرده‌ای طبیعی که حفره شکم را می‌پوشاند) استفاده می‌شود. این پرده سوراخ‌های کوچکی دارد و به‌عنوان صافی عمل می‌کند و مواد زائد و مایعات می‌توانید از بدن دفع شوند. پزشک برای قرار دادن لوله پلاستیکی به نام کاتتر در شکم شما جراحی انجام می‌دهد تا به خون دسترسی پیدا کند. در طول درمان ناحیه شکم (حفره صفاقی) به آهستگی از طریق کاتتر با دیالیزیت (محلول دیالیز) پر می‌شود. خون در شریان‌ها و رگ‌هایی که حفره صفاقی را می‌پوشانند، باقی می‌ماند. مایعات اضافی و مواد زاید از خون بیرون کشیده و وارد دیالیزیت می‌شوند. هنگام دیالیز حفره صفاق به‌عنوان مخزن مایع دیالیز مورداستفاده قرار می‌گیرد. دو نوع اصلی دیالیز صفاقی وجود دارد.

 

انواع مختلف دیالیز صفاقی چیست و چطور کار می‌کند؟

چند نوع دیالیز صفاقی وجود دارد اما دو نوع مهم آن عبارت‌اند از:

دیالیز صفاقی سرپایی دائم (CAPD) و دیالیز صفاقی خودکار (APD).

دیالیز صفاقی سرپایی دائم، تنها نوع دیالیز صفاقی است که بدون دستگاه‌ها انجام می‌شود. این کار را خود چهارتا پنج مرتبه در روز در خانه و یا در محل کار می‌توانید انجام دهید. از طریق کاتتر یک کیسه (حدود دو لیتر) دیالیزیت در حفره صفاقی تان قرار می‌دهید . دیالیزیت حدود چهار تا پنج ساعت در آنجا می‌ماند سپس به کیسه تخلیه‌شده و دور انداخته می‌شود که به آن تبادل می‌گویند. هر بار که این کار تبادل را انجام می‌دهید یک کیسه دیالیزیت جدید استفاده می‌کنید. درحالی‌که دیالیزیت در حفره صفاقی شما قرار دارد می‌توانید فعالیت‌های معمول خود در کار، دانشگاه یا خانه را انجام دهید.

دیالیز صفاقی خودکار معمولاً با استفاده از دستگاهی به نام سیکلر (cycler) در خانه انجام می‌شود. این روش مشابه روش قبلی است با این تفاوت که تعداد چرخه (سیکل)  تبادل فرق دارد. هر چرخه تبادل معمولاً یک ساعت و نیم طول می‌کشد و تبادل‌ها در تمام طول شب درحالی‌که خواب هستید انجام می‌شوند.

 

آیا دیالیز به معالجه بیماری کلیه کمک می‌کند؟

نه. دیالیز برخی از وظایف کلیه‌های سالم را انجام می‌دهد اما بیماری کلیه شما را معالجه نمی‌کند. شما در تمام طول عمر خود به درمان دیالیز نیاز دارید مگر این‌که پیوند کلیه دریافت کنید.

 

آیا انجام دیالیز ناراحت‌کننده است؟

ممکن است هنگام وارد شدن سوزن به فیستول یا گرَفت مقداری احساس ناراحتی کنید اما بیشتر بیماران مشکل دیگری ندارند. خود درمان دیالیز بدون درد است اما برخی بیماران ممکن است افت فشارخون را تجربه کنند. اگر این اتفاق افتاد ممکن است احساس آشفتگی معده، استفراغ و سردرد یا کرامپ را تجربه کنید که با تکرر درمان‌ها این مشکلات معمولاً رفع می‌شود.

 

چه مدت است که دیالیز در دسترس است؟

همودیالیز و دیالیز صفاقی از اواسط 1940 در برخی کشورها در دسترس بوده است. دیالیز درمانی است که سرتاسر دنیا استفاده می‌شود. دیالیز صفاقی سرپایی مداوم در سال 1976 آغازشده و هزاران بیمار از این درمان استفاده می‌کنند.

 

با دیالیز چه مدت می‌توانید زندگی کنید؟

اگر کلیه‌ها دچار نارسایی شده باشند باید تا آخر عمر دیالیز انجام دهید مگر این‌که بتوانید پیوند کلیه دریافت کنید. انتظار زندگی (امید به زندگی) در دیالیز، بسته به وضعیت پزشکی و سلامت شما و دنبال کردن برنامه درمانی متفاوت است. متوسط انتظار زندگی در دیالیز 5 تا 10 سال است اما بسیاری از بیماران با دیالیز 20 یا حتی 30 سال زندگی کرده‌اند. در مورد روش‌های مراقبت از خود و سالم ماندن با دیالیز با پزشک صحبت کنید.

 

آیا دیالیز گران است؟

بله. دیالیز هزینه زیادی دارد اما در بیمارستان‌های دولتی ایران و برخی کشورهای دیگر بخش عمده هزینه‌های آن به عهده دولت می‌باشد.

 

آیا بیماران دیالیزی زندگی طبیعی دارند؟

بسیاری از بیماران به‌جز زمانی که تحت دیالیز قرار می‌گیرند زندگی طبیعی دارند . دیالیز معمولاً به شما احساس بهتری می‌دهد چون کمک می‌کند بسیاری از مشکلات ایجادشده از نارسایی کلیه رفع شود. شما و خانواده‌تان نیاز به زمان‌دارید تا به دیالیز عادت کنید.

 

آیا بیماران دیالیزی باید رژیم غذایی خاصی داشته باشند؟

بله ممکن است رژیم غذایی خاصی داشته باشید. شما نمی‌توانید هر چیزی دوست دارید بخورید و شاید لازم باشد مصرف نوشیدنی‌ها را محدود کنید. رژیم غذایی شما ممکن است مطابق با نوع دیالیز تغییر کند.

 

آیا بیماران دیالیزی می‌توانند مسافرت کنند؟

بله. مراکز دیالیز در بیشتر بخش‌های کشور و بسیاری از کشورهای دیگر وجود دارند و شیوه درمان استاندارد است. شما باید در مراکز دیگری که می‌خواهید مراجعه کنید از پیش برنامه‌ریزی کرده و نوبت بگیرید.

 

آیا بیماران دیالیزی می‌توانند به کار کردن ادامه دهند؟

بسیاری از بیماران دیالیزی می‌توانند پس از عادت کردن به دیالیز به سر کار بازگردند. اگر کار شما فعالیت فیزیکی زیادی دارد (بلند کردن اجسام سنگین، حفاری و غیره) ممکن است لازم باشد شغل خود را تغییر دهید.