سنگ آزبست (پنبه نسوز)

در این مقاله می خوانید

در این مقاله با سنگ آزبست و ویژگی‌های آن آشنا می‌شوید. ...

مقدمه

آزبست به گروهی از کانی‌های سیلیکاتی گفته می‌شود که به سهولت به رشته‌های نازک و محکم از هم جدا می‌شوند که این رشته‌ها انعطاف‌پذیر، مقاوم در مقابل حرارت، و از نظر شیمیایی بی اثر (فاقد قدرت واکنش) هستند، به همین علت در مواد ضد حریق، الیاف، لباس، کاغذ، پر کننده رنگ، واشر، پوشش بام، عامل تقویت کننده در پلاستیک‌ها، لنت ترمز، کاشی، عایق گرما و عایق الکتریکی استفاده می‌شود. 

روسیه بزرگترین تولید کننده آزبست در دنیا است. 

آزبست ترمولیت

آزبست کریزوتیل (آزبست سفید)

آزبست کروسیدولیت (آزبست آبی)

آزبست کریزوتیل (Chrysotile )، گونه رشته‌ای ماده معدنی سرپانتین (سنگ مار) است که  با فاصله زیاد، مهمترین نوع آزبست به شمار می‌رود (به آن آزبست سفید میگویند) . کریزوتیل در سنگ‌های دگرگونی (سنگ‌هایی که به واسطه فشار و دمای بالا تغییر یافته‌اند مانند سنگ مرمر که از سنگ آهک تشکیل شده است)  شکل می‌گیرد. دیگر  کانی آزبست، کروسیدولیت (crocidolite) نام دارد. کروسیدولیت (که به آن آزبست آبی میگویند) نوع آبی‌رنگ کانی ریه بکیت است. کروسیدولیت در سنگ‌های دگرگونی ایجاد می‌شود. تنها 4% آزبست مصرفی کروسیدولیت است. کانی‌های آزبست کم‌اهمیت تر دیگر که گاهی مورد استفاده قرار می‌گیرد عبارت‌اند از اموزیت، آزبست آنتوفیلیت، آزبست ترمولیت و آزبست اکتینولیت است. 

آزبست نقطه ذوب بسیار بالایی دارد. این ویژگی به اضافه ماهیت انعطاف‌پذیر رشته‌های آن، به تعیین کارایی آن کمک می‌کند. پس از اینکه در اواسط قرن بیستم کشف شد که آزبست می‌تواند باعث به وجود آوردن عوارض مرگبار در ریه‌ها شود ، استخراج و استفاده از آزبست کاهش یافت و در همه کشورها به دقت کنترل می‌شود. 

نام آزبست از یونان باستان می‌آید و به معنی غیر قابل احتراق است که به ویژگی مقاومت در مقابل آتش و حرارت آزبست اشاره دارد. برای قرن‌ها، لباس‌های کوچکی از آزبست بافته می‌شد که به عنوان کالای تجملی، برای جابجا کردن وسایل داغ در آشپزخانه‌ها مورد استفاده قرار میگرفت. 

بیشتر کانی ازبستی که سالانه مصرف می‌شود کریزوتیل است. روسیه، کانادا، چین و قزاقستان بزرگترین تولید کنندگان آزبست هستند، چند کشور دیگر نیز وجود دارند که تولید کمتری دارند. 

توناژ آزبست مورد استفاده در سرتاسر دنیا به دلایل مشکلاتی که برای سلامتی ایجاد می‌کند، رو به کاهش است. بسیاری از کشورها استفاده از آزبست را محدود و یا ممنوع کرده اند. انتظار میرود این کاهش مصرف ادامه داشته باشد.  

کاربردها 

آزبست برای ایجاد محصولات مقاوم در برابر حرارت مورد استفاده قرار می‌گیرد. رشته‌های طویل آزبست ترجیح داده می‌شوند و رشته‌های کوتاه قیمت بسیار کمتری دارند. استفاده های پیشین آزبست در ساختمان سازی ( مثل پنلهای ضد حریق سقف در مدارس) دیگر تا حد زیادی کاهش یافته است، اما آزبست هنوز در ساخت محصولات سیمان ازبستی، ترمز اتومبیل و ماشینهای بزرگ، روکش بام، و کاربرد در جاهایی که رشته‌های آزبست در داخل مواد دیگر محصور شده و احتمال جدا شدن آن کم است، استفاده می‌شود. 

محصولات بام حاوی آزبست (پوشش اسفالتی) مقدار زیادی از مصرف آزبست در برخی کشورها را شامل می‌شود. محصولات مقاوم در برابر اصطکاک مانند لنت ترمز و واشر نیز درصد زیادی از مصارف آزبست را به خود اختصاص داده‌اند. آزبست در برخی محصولات بتنی خاص نیز استفاده می‌شود. 

بلورهای رشته‌ای آزبست در زیر میکروسکپ الکترونی

جایگزینها 

تا کنون هیچ ماده ای با ویژگیهای کاربردی آزبست یافته یا ساخته نشده است. اما به علت مشکلات جدی که استفاده از آزبست برای سلامتی ایجاد می‌کند، تعدادی از مواد جایگزین به جای آن استفاده می‌شوند. انواع فیبرهای مصنوعی مختلف در بسیاری از موارد کاربردی جایگزین آن شده اند. از جمله این مواد فیبر کربن، فیبر سلولز، فیبر سرامیک، فیبر شیشه و فیبر فولاد است. کانی‌های دیگر از جمله ولاستونیت نیز برای برخی از موارد مورد استفاده قرار می‌گیرد. 

آزبست از نظر پزشکی  و مقررات 

در زمان باستان مردم متوجه شده بودند که معدن کاران و صنعتگرانی که با آزبست کار می‌کردند، در معرض مشکلات ریه و عمر کوتاه قرار می‌گیرد. پس از توسعه بسیار سریع صنعت آزبست مدرن، پزشکان و قانون‌گذاران متوجه مرگ کارگران کارخانه‌های آزبست شده و وارد عمل شدند. آن‌ها دریافتند که آزبست آبی و قهوه‌ای و ترمولیت اکتینولیت (کانی‌های ازبستی آمفیبول) موجب سرطان و مشکلات مرگبار ریه در معدن کاران و کارگران کارخانه‌ها و خانواده‌های آنان می‌شود. پس از آن ، مقرراتی تنظیم شد که به‌وسیله آن، همه الیاف آزبست با اندازه و شکلی که به ریه آسیب می‌رساند مشخص شد. این کانی‌ها در صورتی که آن‌ها را بخورید یا به پوست بمالید بی ضرر هستند. این آیین نامه از کارگران در برابر تماس مزمن و شدید با غبار آزبست در هوا حمایت می‌کند. این کار به وضعیت مرگبار و بسیار بد خاتمه داد. آن‌ها همچنین تقریباً همه کاربردهای نسبتاً بی خطر آزبست را نیز متوقف کردند. 

 کاربرد آزبست در پوشش بام تصویر میکروسکپی از بلورهای آزبست

چه کسانی باید نگران آزبست باشند؟ 

افرادی که در کارهای ساختمانی کار می‌کنند باید نگران قرار گیری مزمن و شدید در معرض غبار آزبست در هوا باشند. کارگرانی که آزبست‌های قدیمی را تخریب می‌کنند ممکن است در معرض غبار آن در هوا قرار بگیرند که اگر چه شدید است اما مزمن نیست، در غیر این صورت آن‌ها حق دارند با روش‌ها و اقدامات ویژه‌ای خطر قرار گیری در معرض آزبست را به حداقل برسانند. علاوه بر این معاملاتی که این مقررات را نادیده بگیرند جریمه می‌شوند.  

افراد تنظیم‌کننده قانون، نگران خطر باز است هستند، بر این که اطلاعات آماری نشان می‌دهد که چند مرگ دیگر که علت بیماری شش‌ها اتفاق افتاده است در جمعیت مردم دیده می‌شود. ، با این حال، احتمال خطر برای فردی که در معرض تماس مزمن و شدید آزبست نبوده است بسیار کم است (حدود 1 در 1٬000٬000 طول عمر). این مشابه با خطر قرار گیری در معرض رادون است.

افراد معمولی می‌توانند هم نگران آزبست باشند، و هم نباشند. توصیه استاندارد برای افرادی که در ساختمانشان آزبست به کار رفته این است که به آن اهمیت ندهند مگر این که آزبست فرسایش یافته و غبار آن وارد هوا می‌شود. حتی در این حالت، قرار گیری در معرض آن بسیار کمتر از مقداری است که موجب بیماری در کارگران آزبست می‌شود، اما دلیلی ندارد اجازه دهید چنین مشکلی گسترش پیدا کند. زمین شناسان نگران آزبست نیستند، چون کانی‌هایی آزبست که در طبیعت با آن‌ها مواجه می‌شوند بی خطر هستند. 

آزبست نبوده است بسیار کم است (یک در میلیون در طول عمر). این مشابه با خطر قرار گیری در معرض رادون است. 

پی‌نوشت: کارگرانی که سالهای زیاد در معرض زیاد غبار آزبست قرار گرفته‌اند، در صورتی که سیگار می‌کشند احتمال خطر بیشتری از نظر آماری در ابتلا به سرطان ریه دارند.