هفت سین از ایران باستان در جشن های نوروزی رواج داشته است.عناصر این سفره هریک نمادی خاص هستند و به مرور زمان تغییراتی داشته اند.
ایرانیان باستان همواره توجه ویژهای به شادی انسانها بهعنوان نیرویی انرژیبخش داشتهاند و بر اساس آیین زرتشت چهار جشن بزرگ تیرگان، مهرگان، سده و اسپندگان را با شادی بسیار برگزار میکردند. بهمرورزمان اغلب این جشنها فراموش شد، اما نوروز برای تازگی بخشی به طبیعت و روح انسان همچنان برجا ماند. اما نوروز نیز با تغییرات بسیاری مواجه شده است.
در این باستان برای برگزاری هر جشن سفرهای پهن میکردند که روی آن انواع خوراکیها بود. سفرهی نوروز هفتسین نام داشت و از سفرهی جشنهای دیگر رنگینتر بود. این سفره را چند ساعت قبل از سال نو پهن میکردند و آن را روی سطحی بلندتر از زمین میچیدند. میزدپان نیز برای پخش کردن خوراکیها در کنار سفره گماشته میشد. سفرهی نوروز بر پایهی عدد مقدس هفت بنا شده بود.
عناصر هفتسین آریایی
عناصر این سفره باید پنج ویژگی خاص داشته باشند:
فارسی باشند
آغاز آنها حرف " س " باشد
ریشهی آن گیاهی باشد
خوردنی باشد
اسم آن مرکب باشد. یعنی واژههایی مانند سبزیپلو، سیبزمینی، سیرترشی ... نباشد
جای تعجب دارد که در زبان فارسی نمیتوان هشتمین چیز با این خصوصیات را برای هفتسین پیدا کرد. یعنی هر چیزی که با سین باشد اما این خصوصیات را نداشته باشد را نمیتوان بر سر سفره قرار دارد.
هفتسین از گذشته تا امروز
بر اساس برخی شواهد تاریخی گفته میشود هفتسین به یاد هفت امشاسپندان برپا میشده است. هفت امشاسپندان مقدس عبارت بودهاند از :
اهورامزدا ( سرور دانا )
و هومن ( اندیشه نیک )
اردیبهشت ( پاکی و راستی )
شهریور ( شهریاری آرزو شده با کشور جاودانی )
سپندارمزد (عشق و پارسایى )
خرداد (رسایى و كمال )
در منابع تاریخی دیگر آمده است که هفتسین در ابتدا " هفت شین " بوده و بعدها این نام تغییر کرده است. شراب، شمع، شهد، شیرینی، شمشاد، شقایق یا شاخه نبات و شربت عناصر تشکیلدهندهی این سفره بودهاند. گفته میشود پس از اسلام به دلیل حرام بودن شراب، جای خود را به سرکه داده و هفت شین به هفتسین تبدیلشده است.
برخی دیگر به وجود " هفت چین " در گذشته اعتقاددارند. در زمان هخامنشی روی هفت ظرف چینی غذا میگذاشتند و به آن هفت چین یا هفت چیدنی میگفتند. در کتاب فروری میگوید زمان ساسانیان قابهایی زیبا و منقوش از جنس کائولین که بسیار گرانبها بودند از چین به ایران وارد میشد. این از کالاهای مهم بازرگانی بود که بعدها " چینی " نام گرفت و در گویش دیگر ایرانی به شکل سینی رواج یافت.
خصوصیات هفتسین امروزی
سفرهی هفتسین باید سفید باشد زیرا نشانهی پاکی و سفیدبختی است. همچنین سفرهی سفید نشانهی جهان بیپایانی است که بارگاه یزدان در آن است. در این سفره خوراکیهایی گذاشته میشود که نمادی از سلامتی، رزق، زایش، برکت و ... است.
آتشدان
در سر سفرهی هفتسین زرتشتیان آتشدان حتماً قرار دارد. آتش آن از آتش مقدس مایه میگیرند. معمولاً در کنار آن چوبهای خوشبو عود و صندل و دانهی اسفند نیز قرار دارد. روشنایی تجلی اهورامزدا و نمادی از راستی و درستی است.
کتاب مقدس
از دیگر چیدنیهای سفرهی نوروزی باستان کتاب مقدس به نماد اهورامزدا بوده است. در زمان ساسانیان کتاب مقدس اوستا بوده و قبل از آن نیز " فروردین یشت " بر سر سفره قرار میگرفته است. امروزه بر سر سفرهی عید ما مسلمانان قرآن و برای کلیمیان تورات قرار میگیرد. هر فرد زمان تحویل سال بخشی از کتاب مقدس خود را میخواند تا سال جدید را با آیات مبارک آن شروع کرده باشد.
کوزهی آب
در قدیم دختران نابالغ کوزههای آب را پرکرده و آن را با گردنبند تزیین نموده و بر سر سفره قرار میدادند. امروزه این کوزهها را با سبزه و روبان تزیین میکنند.
نان
نان نماد برکت است و همیشه بر سر سفرهی هفتسین قرار میگرفته است.
تخممرغ
تخممرغ را رنگ کرده بر سر سفرهی هفتسین قرار میدهند و نمادی از نطفه و نژاد است. تخممرغ تمثیلی از نطفهی باروری است که بهزودی باید جان گیرد.
آینه
زرتشتیها میگویند چون ماه آخر سال زمان تولد حضرت آدم بوده است پس باید نمادی از آن در سفرهی نوروزی باشد. به همین جهت آینهای در بالای سفره گذاشتهشده و اطراف آن شمع قرار میدهند. اغلب تعداد شمعها برابر با تعداد اعضای خانواده است.
ماهی قرمز
ماهی قرمز سمبل عید کشور چین است به هفت سین نوروزی ایرانی ها وارد شده است. اما در عید چینی ها ماهی قرمز را رها میکنند تا زندگی جریان یابد ولی ما ماهی قرمز را اسیر تنگ کرده و تا رسیدن مرگ از آنها نگهداری میکنیم.
سمنو
سمنو نمادی از غذاهای خوب و فراوانی است که از جوانههای تازهی گندم تهیه میشود. سمنو نمادی برای زایش گیاهی است.
سبزه
سبزه با رنگ و شادابی خود دلها را شادمان میکند. در ایران باستان بیستوپنج روز قبل از نوروز در کاخ شاه دوازده ستون از خشت خام برپا میساختند و روی هریک نوعی غلات میکاشتند. آنها معتقد بودند اگر سبزهها خوب بروید سال پربرکتی است. دانههای گندم، جو، لوبیا، ارزن، عدس، برنج، نخود، کنجد و باقلا روی این خشتها میکاشتند و روز ششم فروردین آنها را میچیدند و برای برکت در تالارها پخش میکردند. سه قاب از سبزه به نماد گفتار نیک، اندیشهی نیک و کردار نیک روی سفره میگذاشتند و در کنار آنها گندم، جو و ارزن سبز میکردند تا باعث فراوانی در سال جدید شود.
سنجد
سنجد از مقدمات اصلی زایندگی به شمار میآید و باید بر سر سفرهی هفتسین شما جای داشته باشد.
سیر
سیر نشانی از سلامت بدن و میکروبزدایی و همچنین برای دور کردن چشمزخم است. زرتشتیان معتقد بودند بوی سیر دیوان را می گریزاند.
سیب
نماد مهر و مهرورزی.
سماق
فرشته بهمن نماد باران است
سرکه
فرشته امرداد نماد جاودانگی است
گذاردن سنبل، سکه و سماور که نه خوراکی هستند و نه پارسی، هیچ سنخیتی با حقیقت هفت سین ندارند.