کاخموزهی سعدآباد مجموعهای از عمارت و کاخها است که در منطقهی شمیران تهران ساختهشده است.
مجموعهی فرهنگی تاریخی سعدآباد در زمینی به مساحت حدود 300 هکتار ساختهشده است. این کاخ در کوهپایههای خوش آبوهوای توچال و دربند قرار دارد. مجموعهی سعدآباد از شمال به رشتهکوههای البرز، از جنوب با تجریش، از شرق با گلاب دره و از غرب با ولنجک همسایه است.
سعدآباد در دوران قاجار بنا شد. در طی دورهی سلطنت قاجاریه این منطقه بهعنوان کاخ تابستانی خانوادهی سلطنتی استفاده میشد اما پس از کودتای پهلوی در سال 1299 و تصرف آن توسط پهلوی، این مجموعه گسترش یافت و عمارت های جدیدی در آن بنا شد. ازآنپس کاخ سعدآباد اقامت گاه تابستانی رضاشاه، محمدرضا شاه و خانوادهی آنها بود. (1304 – 1358 )
در دوران پهلوی 18 کاخ کوچک و بزرگ در مجموعه ساخته شد که نمایشی از هنر و معماری ایرانیان هستند. پس از انقلاب در سال 1358 این مجموعه به موزه تبدیل شد. دو عمارت به نامهای کاخ ملت ( کاخ سفید ) و کاخ سبز بهعنوان کاخموزه برای عموم ملت قابل بازدیدند و دیگر بناها با توجه به خصوصیات خود تبدیل به نمایشگاه شدهاند.
کاخموزهی ملت ( کاخ سفید )
کاخ ملت بزرگترین عمارت مجموعه است. علاوه بر برگزاری مراسم رسمی و جشنها این کاخ بهعنوان اقامت گاه تابستانی محمدرضا شاه ( دومین شاه پهلوی ) و ملکه فرح استفاده میشد. رضاشاه، اولین شاه پهلوی، دستور ساخت این کاخ را در سال 1311 داد و کار ساخت آن سال 1316 به پایان رسید. اما استفادهی مؤثر از مجموعه از سه سال بعد آغاز شد. هنرمندان و مهندسان بسیاری درگیر ساخت کاخ بودند. نقشهی طرح توسط آقای خرسند و مهندس بوریس روسی کشیده شد.
این کاخ مساحتی حدود 2164 مترمربع دارد. ساختمان عمارت دوطبقه و دارای زیربنایی حدود 5000 مترمربع است. ساختمان 54 اتاق دارد. سنگ مرمر سالنها از معادن تربتحیدریه و یزد آورده شدند. نمای بیرونی آن سبک ایرانی – رومی با چهارستون در چهار سمت سرسرا و چهار نورگیر در اطراف سقف است. نقاشیهای رنگروغن برگرفته از داستانهای شاهنامه در نورگیر طبقهی اول اثر استاد حسین بهزاد هستند. فرشهای نفیسی در این کاخ به چشم میخورد. بزرگترین فرش آن 140 مترمربع است. لوسترهای بسیار گرانبها و ساخت کشورهایی مانند ایتالیا، فرانسه و چک – اسلواکی روشناییبخش کاخ هستند که بزرگترین آن 108 شاخه است.
کاخ سبز
کاخ شهوند که امروزه کاخ سبز نامیده میشود از زیباترین کاخهای ایران است. این کاخ در شمال غربی مجموعهی سعدآباد قرارگرفته است. کاخ سبز در اصل متعلق به فردی به نام علیخان بود، او یکی از زمینداران بزرگ بود، و بعدها او کاخ را به رضاشاه فروخت. در بین سالهای 1302 تا 1308 رضاشاه کاخ را توسط یکی از معماران معروف به نام " میرزا جعفر معمارباشی " مرمت و نوسازی کرد.
نمای بیرونی کاخ با سنگهای سبز کمیاب از معادن استان زنجان ساختهشده و ازاینرو آن را کاخ سبز مینامند. این عمارت ساختمانی دوطبقه با مساحت 1203 مترمربع است. جالبترین بخش کاخ تالار آینه است که فرش زیبا و بزرگی بهاندازهی 70 مترمربع دارد که بافت عبدالمحمد عمواغلی است.
موزهی هنرهای زیبا
یکی از پرزرقوبرق ترین ساختمانهای سعدآباد موزهی هنرهای زیبا است که بهعنوان ساختمان سلطنتی در بین سالهای 1347 تا 1358 استفاده میشد. این ساختمان در بخش جنوبی مجموعه قرار دارد و ساختمانی سهطبقه با مساحت 3600 مترمربع است. این عمارت در دوران سلطنت رضاشاه ساخته شد و با سنگهای مرمر سیاه از ولیآباد چالوس تزیینشده است، ازاینرو به آن کاخ سیاه نیز میگویند.
مهمترین بخش از نقاشیهای این مجموعه کارهای رنگروغنی از دوران صفویه، افشار، زند و قاجار است که توسط آخرین همسر محمدرضا شاه، فرح، از یک کلکسیونر انگلیسی به نام هارولد امر خریداریشده بود.
موزهی بهزاد
این موزه اختصاص به نقاشیهای مینیاتور استاد حسین بهزاد دارد، فردی که انقلابی در نقاشی ایران ایجاد کرد. او بامطالعه و بررسی هنر اروپا و با الهام از کارهای کمالالدین بهزاد و رضا عباسی سبک جدیدی از مینیاتور ایجاد کرد.
موزهی آبکار
این عمارت اقامتگاه تابستانی لیلا پهلوی، کوچکترین دختر محمدرضا پهلوی، بود. امروزه این ساختمان تبدیل به موزه شده و مینیاتورهای این عمارت کارهای هنرمند قرن بیست، کلارا آبکار هستند، او سبک خاصی در نقاشی داشت. منبع الهام او ادبیات و عرفان ایرانی بود.
موزهی میرعماد
ساختمان عمارت دوطبقه دارد و محل سکونت فرحناز و علیرضا پهلوی بوده است. پس از انقلاب ساختمان تبدیل به موزهی آثار خطی شد که در آن آثاری از قرنهای نه و ده دیده میشود. در این موزه کارهای میرعماد، مشهورترین خوشنویس قرن 18، به نمایش گذاشتهشده است.
موزهی مردمشناسی
مساحت ساختمان 2600 مترمربع است و دوطبقه و یک زیرزمین دارد. این کاخ متعلق به شمس پهلوی بوده و بعدها تبدیل به موزه شده است. در این موزه سبک زندگی و فرهنگ ایرانیان در طی تاریخ به نمایش گذاشتهشده است. در دوطبقهی ساختمان وسایلی مانند ابزار آبیاری، کشاورزی، دامداری، ماهیگیری، شکار، لباسها، ابزار روشنایی و وسایل ساخت دست به نمایش گذاشتهشدهاند.
موزهی آب
این ساختمان در مرکز مجموعهی سعدآباد است و متعلق به دورهی قاجاریه و پهلوی دوم بوده است. ساختمان دو بخش اصلی و فرعی دارد که بخش فرعی آن دفتر محمدرضا پهلوی بود. امروزه در این موزه تکنیکهای سنتی و باستانی تهیه آب، اسناد مربوط به دفتر آب، ابزار مربوط به آب و ... نگهداری میشوند.
از دیگر عمارت های مجموعهی سعدآباد میتوان به کاخ احمدشاهی، کاخ بهمن، ساختمان جمهور و یا کاخ ملکهی مادر، موزهی برادران امیدوار، موزهی چهرههای ماندگار، موزهی ظروف سلطنتی، موزهی فرشچیان، موزهی نظامی، موزهی نگارستان و موزهی هنر ملل اشاره کرد.