همه درباره ی مضرات آفتاب شنیده اید. برای همین همیشه از کرم های محافظ در مقابل نور آن استفاده می کنید. اما با جنبه ی دیگری از نور آفتاب آشنا شوید.
تاکنون در مورد مضرات مواجهه با آفتاب زیاد شنیدهاید. زیادی مواجهه با آفتاب نهتنها موجب پیری زودرس پوست و لکههای ناشی از آفتاب میشود بلکه سرطان پوست نیز میتواند ایجاد کند. بیشتر ما هشدارهای وحشتناک را در نظر داریم و هر روز ضد آفتاب میزنیم و بیشتر سعی میکنیم در سایه باشیم تا پوستمان کمتر در تماس با پرتوهای زیانبخش فرابنفش خورشید قرار بگیرد.
اما مشخص شده است که آفتاب جنبه دیگری نیز دارد. مواجهه با آفتاب فوایدی نیز داشته و درواقع اساساً خوب است. بله، قرارگیری در معرض آفتاب برای ما خوب است. پس از اینهمه هشدار برای دوری از آفتاب محققان دریافتند که ممکن است اجتناب از آفتاب بیشتر مضر باشد تا مفید.
مسلماً از شنیدن این خبر شوکه میشوید اما شواهد محکمی در این زمینه وجود دارد. عدم مواجهه با خورشید به صورت مزمن با مشکلات باروری، چند نوع سرطان، سلامت عمومی پایین و درجات مختلف افسردگی همراه است. افراد با عدم قرارگیری در معرض خورشید دچار افسردگی با علائمی مانند غمگینی، خستگی و ناامیدی میشوند.
نوعی از افسردگی که غالباً با تغییر در نور خورشید همراه است اختلال خلقی فصلی (seasonal affective disorder یا بهاختصار SAD) نام دارد. این اختلال چرخههای افسردگی و سلامتی دارد که به دنبال فصلها ایجاد میشود و بهخصوص باوجود یا عدم وجود نور خورشید ارتباط دارد. فردی که اختلال خلقی فصلی دارد ممکن است در فصل بهار و تابستان کاملاً احساس خوبی داشته باشد و سپس تغییر خلق شدیدی با فرارسیدن پاییز احساس کند. این افراد در زمستان نیز همین خلق پایین را دارند تا زمانی که دوباره در بهار آفتاب با قدرت پدیدار میشود. اختلال خلقی فصلی بهویژه در بخشهایی از دنیا که در زمستان آفتاب کمی دارند و یا دورههای طولانی آسمان ابری یا تاریک را تجربه میکنند مانند آلاسکا یا شمال غرب امریکا شایع است. در این مقاله متوجه میشویم چرا قرارگیری در معرض نور خورشید میتواند بر هیجان و سلامت شما تأثیر گذاشته و چطور میتوان با خیال راحت و ایمن از نور خورشید برای بهبود خلق بهره برد.
چنانکه مشخص شده است انسانها بهاندازهای که برخی معتقدند از شم و غرایز طبیعیشان جدا نشدهاند.
ظهور و غروب روشنایی
بیشتر حیوانات به نور حساس هستند. فرایندهای بیولوژیکی آنها به میزان چشمگیری تحت تأثیر آفتاب است و گاهی اوقات حتی توسط چرخههای تاریکی و روشنایی کنترل میشود که روز و شب را مشخص میکنند. این روابط را ریتمهای سیرکادین (شبانهروزی) میگویند و به حفظ چرخههای زیستی مانند خواب و بیداری کمک کرده و با باروری فصلی در برخی حیوانات ابتداییتر مرتبط هستند.
در انسانها ارتباط بین نور و زیستشناسی تا حدی کمتر است، اگرچه در برخی مناطق مانند فنلاند در ماههای تابستانی که خورشید بیست ساعت در روز تابش میکند، میزان بارداری به اوج میرسد بنابراین هنوز ارتباطی بین آن وجود دارد. در مورد الگوهای خواب، اگرچه بیشتر مردم شب میخوابند و روز فعال هستند اما بسیاری از مردم بهواسطه نوبتهای کاری شبها کار میکنند و این چرخه در آنها معکوس میشود.
اما شواهد نشان میدهد افرادی که نوبت شب کار میکنند ممکن است به طرق غیرقابلانتظاری از این معکوس شدن ریتم شبانهروزی رنج ببرند. یکی از جنبههایی که انسان نمیتواند از تأثیرات زیستشناختی آفتاب فرار کند، تأثیر بر خلق است. روابط پیچیدهای بین نور خورشید، ملاتونین و سروتونین وجود دارد که ما تازه شروع به شناخت آن کردهایم.
ملاتونین هورمونی است که خواب را کنترل میکند و سروتونین یک انتقالدهنده عصبی است که با وضعیت بیداری و خلق خوب گره خورده است. سروتونین ماده شیمیایی موردنظر در دستهای از داروهای ضدافسردگی به نام SSRL است. در این داروها میزان سروتونین در جریان خون بالا نگه داشته شده و بهاینترتیب به افزایش و بهبود خلق کمک میشود.
زنجیره ارتباط بین نور خورشید، ملاتونین و سروتونین به این صورت است: وقتی خورشید بالا میآید و آفتاب بر عصب بینایی میتابد، مقداری از نور به غدهای در مغز ارسال میشود که مسئول ملاتونین است. در پاسخ به آن ترشح ملاتونین کاهش مییابد. وقتی خورشید پایین میرود و غروب میکند بدن ترشح ملاتونین را افزایش میدهد.
در همین زمان وقتی بدن نور خورشید را دریافت میکند میزان سروتونین افزایش مییابد و هر قدر بدن بیشتر در معرض نور خورشید قرار میگیرد، سروتونین بیشتری در مغز تولید میشود. بنابراین ملاتونین و سروتونین رابطه عکس دارند که با دریافت نور خورشید هدایت میشود. تأثیر کلی آن استراحت در شب و فعالیت در روز است.
فاکتور دیگری که در تأثیر نور خورشید بر مردم دخیل است، ویتامین دی است. بدن ویتامین دی موردنیاز خود را از پرتوهای فرابنفش خورشید که بر پوست میتابد تأمین میکند و مقدار زیاد ویتامین دی به بدن کمک میکند میزان بالای سروتونین خود را حفظ کند.
بنابراین در مورد ضد آفتاب روزانه چه باید کرد؟ آیا با محافـظت از پوست در مقابل پرتوهای فرابنفش خلق خود را بدتر کرده و غمگینی را افزایش میدهیم؟
تأثیر ضد آفتاب
افرادی که مراقب سلامتی خود هستند و بهطور منظم ضد آفتاب را در همه جای پوست خود که در معرض آفتاب قرار دارد استفاده میکنند، ممکن است بیشتر از اینکه در جهت سلامتی خود عمل کنند، به خود آسیب بزنند.
افرادی که از اختلال خلق فصلی رنج میبرند بیشتر احتمال دارد که بخش مرئی طیف نور خورشید را دریافت نکنند. این بخش از نور بخشی است که از طریق چشم با مغز ارتباط برقرار کرده و بر ریتمهای ملاتونین و سروتونین تأثیر میگذارد. در این موارد مواجهه با طیف کامل نور خورشید حتی بهصورت مصنوعی میتواند به بهبود خلق کمک کند. مبنای نوردرمانی برای بیماران افسرده مبتلا به اختلال خلق فصلی همین امر است. ضد آفتاب در این زمینه مشکلی ایجاد نمیکند.
اما عدم قرارگیری در معرض بخش فرابنفش طیف نور خورشید (پرتوهای نوری که ضد آفتاب مانع از رسیدن آنها به پوست میشود) میتواند موجب تداوم فعالیت چرخه افسردگی شود. اگر هیچوقت بدون ضد آفتاب در مقابل نور خورشید قرار نگرفتهاید احتمالاً بدنتان ویتامین دی کافی تولید نمیکند و تحقیقات نشان میدهد که قرارگیری کافی در معرض آفتابِ تولیدکننده ویتامین دی (آفتاب حاوی UVB) در ماههای تابستانی میتواند به حفظ میزان بالای سروتونین در ماههای زمستانی کمک کند.
اگر از افسردگی شدید زمستان رنج نمیبرید چه؟ آیا کافی است که نور موردنیاز را تنها از لامپهای فلورسانت و نورانی به دست بیاورید؟ احتمالاً نه. قرارگیری بیشازحد در مقابل نور با طیف محدود داخل خانه یا سایر فضاهای بسته و قرارگیری کمتر از حد لازم در مقابل نور با طیف کامل، با مشکلاتی مانند خستگی، کاهش عملکرد ایمنی و احتمالاً مشکلات باروری همراه است. همچنین کمبود ویتامین دی میتواند خطر انواع خاصی از سرطان ازجمله سرطان پروستات، سرطان روده بزرگ (کلون) و سرطان پوست را افزایش دهد.
پس باید هر آنچه درباره خطرات و بدیهای مواجهه با آفتاب و برنزه شدن میدانستیم کنار بگذاریم؟
همانند هر چیز دیگری در اینجا نیز تعادل کلید راهحل است. اول برای کمک به حفظ نظم ریتم سیرکادین، هر قدر نور خورشید با حفاظت ضد آفتاب که میخواهید را دریافت کنید و همه پردهها را وقتی داخل خانه هستید، کنار بزنید. دوم برای تأمین ویتامین دی حدود 15 دقیقه پوست خود را بدون ضد آفتاب (و بهصورت مستقیم نه از پشت شیشه چون شیشه مانع عبور UVB میشود) سه مرتبه در هفته در معرض نور خورشید قرار دهید.