نظام آبی تاریخی شوشتر شاهکاری از نبوغ خلاقانه است که قدمت آن به زمان داریوش کبیر در قرن پنجم قبل از میلاد برمیگردد که شامل ایجاد دو کانال انحرافی اصلی از رود کارون است.
نظام آبی تاریخی شوشتر
نظام آبی تاریخی شوشتر شاهکاری از نبوغ خلاقانه است که قدمت آن به زمان داریوش کبیر در قرن پنجم قبل از میلاد برمیگردد. این مجموعه متشکل از ایجاد دو کانال انحرافی اصلی از رود کارون است که کانال گرگر هنوز هم به وسیله تونلهای هدایت آب به آسیاب، برای آبرسانی به شهر شوشتر استفاده میشود. منظره این آبشارها و فرود آب از صخرهها و سرازیر شدن آن در آبگیرها بسیار جذاب و دیدنی است. در ادامه این کانالها وارد دشتی به نام میاناب (بهشت) در جنوب شهر میشوند که کاشت گلهای ارکیده را ممکن کرده و باغها و زمینهایی به مساحت 40000 هکتار را آبیاری میکنند. این نظام، مجموعه عظیمی از محوطههای باستانی نظیر قلعه سلاسل، مرکز بهرهبرداری کل نظام آبی، برج اندازهگیری سطح آب، سدها، پلها، آبگیرها و آسیابها را در بر دارد. این بنا گواهی بر دانش ایلامیان و مردمان بین النهرین و همچنین تاثیر پذیری از مهارت نباتیان و نیز ساختمان های رومی است.
شرح مختصر
نظام آبی تاریخی شوشتر نشان دهنده ارزش برجسته جهانی است که شکل کنونی آن به قرن سوم بعد از میلاد برمیگردد و احتمالاُ بر روی پایههای قدیمیتر مربوط به قرن پنجم پیش از میلاد ساخته شده است. کاربریهای متعدد و مقیاس بزرگ این نظام کامل، آن را به مجموعهای استثنایی مبدل کرده است. سازههای آبی شوشتر یک نظام همگن با یک طراحی در سطح جهانی است که کار ساخت آن در قرن سوم میلادی به پایان رسیده است. سازههای مهندسی شهری و ساختمانهای این مجموعه به اندازه کاربریهای آن (تامین آب شهری، آسیابها، آبیاری ، کانالهای انتقال آب و سیستم دفاعی) متنوع است. نظام آبی تاریخی شوشتر گواهی بر میراث فرهنگی و تلفیق دانش فنی ایلامیان و مردمان بین النهرین است. این نظام احتمالا از سد و تونل پترا و همچنین مهندسی شهری روم تاثیر گرفته است. سازههای آبی شوشتر و به ویژه پل بند با شکوه شادروان در زمان اوج تمدن ایرانیان و حتی اعراب مسلمان به عنوان یکی از عجایب جهان مورد توجه بودند. کانال گرگر یک آبراه دست ساز قابل توجه است که امکان ساخت شهری جدید و آبیاری دشتی وسیع را (که در آن زمان نیمه بایر بود) فراهم کرد. نظام آبی تاریخی شوشتر در یک چشم انداز شهری و روستایی ویژه قرار گرفته و ارزش خود را نشان میدهد.
معیار (i) : سازه های آبی شوشتر گواهی بر مهارت بسیار زیاد و بهره کامل از تمام امکانات ایجاد شده توسط کانال های انحرافی و پل بندهای بزرگ برای توسعه اراضی است. این نظام در قرن سوم میلادی طراحی و برای بهرهبرداری دائمی تکمیل شد و هنوز هم مورد استفاده قرار میگیرد. سازههای آبی شوشتر، به لحاظ تنوع فنی و کمال خود، مجموعهای بیهمتا و استثنایی و گواهی بر نبوغ خلاق انسان است.
معیار (ii) : نظام آبی تاریخی شوشتر مجموعه ای کامل و بزرگ است که از ترکیب سبکها و مهارتهای مختلف ایجاد شده و در ساخت آن از دانش کهن ایلامیان و مردمان بین النهرین در مورد آبیاری کانالی، استفاده شده است. بعدها مهارت نباتیان به این مجموعه افزوده شده و تاثیر ساختمانهای رومی بر آن مشهود است. سازههای تاریخی شوشتر موجب شگفتی و الهام بسیاری از بازدید کنندگان بودهاند. این نظام گواهی بر تبادل تواناییهای مهم در مهندسی آب و کاربرد آن در زمان حکومت سلسلههای مختلف ایران، در سراسر دوران باستان و بعد از آن در دوره اسلامی است.
معیار (iii) : شوشتر نمونهای بیهمتا و بسیار کامل از مهارتهای آبیاری است که طی دورههای باستان، جهت ایجاد امکان سکونت در اراضی نیمه بایر استفاده میشدند. با انحراف رودخانه به پایین کوه و استفاده از سازههای مهندسی شهری در مقیاس بزرگ و ساخت کانالهای آب، امکان بهرهبرداری از آب با کاربریهای متنوعی همچون تامین آب شهر، آبیاری کشاورزی، پرورش ماهی، آسیاب، حمل و نقل، سیستم دفاعی و ... در این منطقه وسیع فراهم شد. این مجموعه گواهی بر یک فرهنگ فنی با قدمتی به درازای هجده قرن است که در تعامل با محیط شهری و طبیعی آن، توسعه پایدار جامعه انسانی را مقدور ساخته است.
تمامیت و اصالت
فرم و شکل مجموعه به خوبی حفظ شده، ولی با وجود اینکه هنوز از این سیستم برای آبیاری و تأمین آب شهری استفاده میشود، کلیت عملکرد آن در مقایسه با مدل اولیه آن محدود شده و کاهش پیدا کرده است، بخصوص برای سدها. اصالت عناصر باستان شناسی بر جای مانده مورد تایید است، اما از آنجا که این مجموعه همچنان به عنوان یک محوطه و سازه شهری مورد استفاده قرار میگیرد، شیوه کار و مصالح قرن بیستم بر آن تاثیر گذاشته است. از این رو برای مرمت ویژگیهای نشان دهنده اصالت مجموعه، تلاش زیادی لازم است.