شطرنج چینی

شطرنج چینی یا Xiangqi ، یک بازی استراتژیک روی تخته دو نفره است. این بازی یکی از محبوب‌ترین بازی‌های تخته‌ای در چین است و در همان خانواده‌ی شطرنج غربی، شطرنج هندی و شوگی یا شطرنج ژاپنی قرار دارد. علاوه بر چین و مناطقی که قومیت قابل توجه چینی دارند، شطرنج چینی یک تفریح مشهور در ویتنام نیز به شمار می‌رود.  

بازی نمایشی از جنگ بین دو ارتش است که هدف آن زدن پادشاه حریف می‌باشد. از ویژگی‌های متمایز شطرنج چینی می‌توان به موارد زیر اشاره کرد: توپ ( پائو) که باید برای زدن بپرد. قانونی که پادشاهان را از روبرویی مستقیم با هم منع می‌کند. نواحی ای روی تخته که رودخانه یا کاخ نام دارند و حرکت برخی از مهره‌ها را محدود می‌کنند ( اما قدرت مهره‌های دیگر را افزایش می‌دهند ) و قرار دادن مهره‌ها روی تقاطع خط‌های صفحه به جای داخل مربع‌ها.

تاریخچه‌ی بازی

نظریه‌ی رایج مورد قبول، که توسط هارولد جیمز راتون موری که نویسنده کتاب تاریخ شطرنج است مطرح‌شده، بیان می‌کند که بازی‌هایی که از خانواده‌ی شطرنج هستند در اصل از هند نشئت گرفته‌اند. از آنجا به سایر نقاط جهان گسترش‌ یافتند، و یکی از شاخه‌های آن به صورت شطرنج چینی امروز تکامل یافت که ممکن است از بازی‌های دیگری که در آن زمان در چین بازی می‌شد نیز تأثیرگرفته باشد.

منابعی که در مورد بازی شطرنج چینی وجود دارد، به دوران جنگ‌های ایالتی بازمی‌گردد. امپراتور وو از ژو شمالی، در سال 569 پس از میلاد کتابی نوشت. اعتقاد بر این است که در آن کتاب قوانین یک بازی بر پایه نجومی به نام ژیانگ چی (xiangqi) پرداخت. کلمه "ژیانگ چی" اغلب به صورت " بازی فیل‌ها " یا " بازی اشکال " ترجمه می‌شود.

با گسترش اقتصادی و فرهنگی دودمان چینگ، ژیانگ چی وارد یک مرحله‌ی جدید شد. مکتب‌های متفاوتی از محفل های بازیکنان روی کار امد. با شهرت یافتن ژیانگ چی، کتاب‌ها و راهنماهای متفاوتی درباره‌ی تکنیک های بازی منتشر شدند. این موارد نقش مهمی در محبوبیت شطرنج چینی و بهبود تکنیک های بازی در دوران مدرن شد.

تخته‌ی بازی

شطرنج چینی روی صفحه‌ای بازی می‌شود که از 9 خط عرضی و 10 خط طولی تشکیل شده است. در روشی مشابه با بازی گو، مهره‌ها روی تقاطع خطوط شبکه قرار داده می‌شوند که به این مکان‌ها نقاط می‌گویند. خطوط عمودی به عنوان صف و خطوط افقی به عنوان رتبه شناخته می‌شوند.

در مرکز رتبه اول تا سوم و هشتم تا دهم تخته، دو ناحیه‌ی مربع شکل قرار دارد. این مناطق 3 در 3، با دو خط مورب که گوشه‌های مقابل را به هم وصل کرده و در نقطه‌ی مرکزی یکدیگر را قطع می‌کنند مشخص شده‌اند. هر کدام از این نواحی با نام کاخ یا قلعه شناخته می‌شوند.  

رودخانه، بین رتبه پنجم و ششم، دو ناحیه مختلف را از هم جدا می کند.

اگرچه رودخانه یک تقسیم بصری بین دو بخش ایجاد می‌کند، وجود آن تنها بر روی دو مهره اثر می‌گذارد. مهره‌ی سرباز پس از  عبور از رودخانه دارای حرکات بیشتری می‌شود، درحالی‌که مهره‌ی فیل اجازه‌ی عبور ندارد. نقاط آغازین سربازان و توپ‌ها اغلب با علامت ضربدر مشخص شده است، اما همیشه این‌طور نیست.

قوانین بازی

اینکه کدام بازیکن در ابتدا بازی را آغاز کند، در طول تاریخ تغییر زیادی کرده و در بخش‌های مختلف چین، متفاوت است هر کدام از بازیکنان، به نوبت یکی از مهره‌های خود را از نقطه‌ای که اشغال شده است به نقطه‌ای دیگر می‌برند. مهره‌ها عموماً نمی‌توانند از خانه‌ای که توسط مهره‌ی تیم خود گرفته شده است عبور کنند. مهره ها می‌تواند وارد نقطه‌ای که مهره‌ی رقیب در آن است شوند. در این شرایط مهره‌ی دشمن تسخیرشده و از بازی بیرون می رود. بازیکن نمی‌تواند مهره‌ی خود را بزند. مهره‌ها هیچ‌گاه ارتقا پیدا نمی‌کنند (یعنی تبدیل به مهره‌ای دیگر نمی‌شوند)، اگرچه سرباز قادر است پس از گذشتن از رودخانه به خانه‌های کناری نیز برود.

بازی زمانی پایان می‌یابد که یک بازیکن مهره‌ی شاه حریف را اسیر کند. زمانی که شاه با حرکت بعدی تیم رقیب در خطر اسیر شدن قرار داشته باشد ، مهره‌ی دشمن کیش کرده و شاه در موقعیت کیش قرار گرفته است. موقعیت کیش باید اعلام شود. اگر مهره‌ی شاه نتواند هیچ حرکتی انجام دهد تا از اسیر شدن جلوگیری کند، این موقعیت کیش و مات نامیده می‌شود. برخلاف شطرنج که در حالت پات شدن (یعنی در حالتی که شاه دیگر نتواند هیچ حرکتی انجام بدهد ولی کیش و مات نیز نشده باشد) بازی مساوی اعلام می‌شود، در شطرنج چینی بازیکنی که حرکتی برای انجام نداشته باشد بازنده است.

مهره‌های بازی

مهره‌های دو سمت اغلب به رنگ‌های قرمز و مشکی هستند. این مهره‌ها دیسک های دایره‌ای تختی هستند که رنگ آن‌ها نشان‌دهندة بازیکن صاحب آن‌ها است و روی آن برچسب یک کاراکتر چینی که نشانه‌ی نوع مهره است چسبانده شده یا این حرف رویش حکاکی شده است. مهره‌های مدرن اغلب پلاستیکی هستند، اگرچه برخی از آن‌ها چوبی‌اند، و در مهره‌های گران‌تر ممکن است از یشم سبز استفاده شود.

ژنرال

ژنرال ها با علامت چینی將  (ژنرال) در سمت سیاه و علامت 帥 (مارشال) در سمت قرمز مشخص شده اند. ژنرال بازی را از نقطه‌ی میانی ردیف عقب از داخل کاخ آغاز می‌کند. ژنرال می‌تواند به صورت عمودی حرکت کرده و مهره‌های دیگر را بزند. دو ژنرال نمی‌توانند بدون اینکه هیچ مهره‌ای میانشان وجود داشته باشد در یک صف روبه‌روی هم قرار بگیرند.

مشاور

مشاورها دو سمت مهره‌ی شاه قرار دارند. این مهره می‌تواند به‌صورت مورب یک خانه حرکت کرده و مهره‌های دیگر را بزند. مشاور نمی‌تواند کاخ را ترک کند، به همین دلیل محدود به 5 خانه در صفحه هستند.

فیل

مهره‌های فیل در کنار مشاورزها قرار می‌گیرند. این مهره‌ها دقیقاً دو خانه در جهت مورب حرکت کرده و نمی‌توانند از روی مهره‌های میان راه بپرند. اگر یک فیل به دلیل وجود یک مهره در مسیر خود نتواند حرکت کند، این وضعیت به عنوان " بستن چشم فیل" شناخته می‌شود. فیل نمی‌تواند از رودخانه عبور کند و به عنوان مهره‌های دفاعی فعالیت می‌کنند.

اسب

مهره‌ی اسب، بازی را از کنار فیل آغاز می‌کند. حرکت و زدن مهره اسب، به صورت یک نقطه عمودی و یک نقطه مورب از جایی که قرار دارد است .

 اسب نمی‌تواند مانند مهره‌ی اسب در بازی شطرنج غربی بپرد و می‌توان با استفاده از مهره‌ای که در یک خانه مجاور افقی یا عمودی آن قرار دارد، جلوی حرکت آن را گرفت. متوقف کردن یک اسب با اصطلاح " بستن پای اسب " نامیده می‌شود.

حرکات مجاز برای اسب در شکل با رنگ سبز نشان داده شده است.

ارابه

ارابه می تواند هر مسافتی را به طور مستقیم حرکت کرده و تسخیر ‌کند، اما نمی تواند از روی مهره‌های میانی نمی‌پرد. ارابه ها، بازی را از نقاط دو گوشه‌ی کناری صفحه آغاز می‌کنند. ارابه به دلیل آزادی در حرکت و کمبود محدودیت‌ها، به عنوان قوی‌ترین مهره‌ بازی شناخته می شود.  

توپ

هر بازیکن دو توپ دارد که در ردیف پشت سربازها، دو نقطه جلوتر از اسب‌ها، قرار دارند. توپ‌ها مانند ارابه ها حرکت می‌کنند، یعنی هر مسافتی را به صورت صاف پیش می رود و نمی‌پرد، اما برای تسخیر یک مهره‌ی دیگر، باید در مسیر حمله، از یک خانه دیگر (دوست یا دشمن) بپرد.

سرباز

سربازان، بازی را در حالیکه در تمام نقاط یک ردیف پشت لبه‌ی رودخانه قرار گرفته اند آغاز می کنند. حرکت و تسخیر این مهره یک خانه به سمت جلو است. اگر سربازان از رودخانه عبور کنند، می‌توانند در جهت افقی نیز یک خانه حرکت کرده یا تسخیر نمایند. سرباز نمی‌تواند به سمت عقب برگردد، بنابراین برای او امکان عقب‌نشینی وجود ندارد. پس از پیشرفت تا آخرین رتبه تخته، سرباز می تواند باز هم در لبه‌های دشمن به طرفین جابجا شود.