بم

در این مقاله می خوانید

بم در یک محیط بیابانی در لبه جنوبی فلات مرتفع ایران واقع شده است. خاستگاه بم احتمالا به دوره هخامنشی(قرن ششم تا چهارم قبل از میلاد) برمی گردد. ...

بم و منظر فرهنگی آن

بم در یک محیط بیابانی در لبه جنوبی فلات مرتفع ایران واقع شده است. خاستگاه بم احتمالا به دوره هخامنشی(قرن ششم تا چهارم قبل از میلاد) برمی گردد. اوج شکوفایی این شهر در فرن های هفتم تا یازدهم بود که در تقاطع مسیرهای مهم تجاری واقع شده بود و به تولید پوشاک ابریشمی و نخی شهرت داشت. حیات در این آبادی کویری به قنات‌ها (کانال های آبرسانی زیر زمینی) وابسته بود که هنوز هم برخی از اولین نمونه‌های آن در بم باقی مانده است. ارگ بم که گویا ترین تصویر از شهرهای مستحکم قرون وسطایی است، به سبک و سیاق بومی و با استفاده از لایه های گلی (چینه) ساخته شده است.

شرح کلی

بم و محوطه‌های مرتبط به آن نشان‌دهنده چشم‌اندازی فرهنگی بوده و گواهی استثنائی بر توسعه مناسبات تجاری در محیطی بیابانی واقع در منطقه آسیای مرکزی است. این شهر در تقاطع مسیرهای مهم تجاری در جنوب فلات مرتفع ایران گسترش یافت و به نمونه‌ای برجسته از داد و ستد قدرت های مختلف تبدیل شد. بم مثالی شگرف از استحکامات شهری و نظامی است که در منطقه آسیای مرکزی و با استفاده از روش لایه ها (چینه) و آجر های (خشت) گلی بنا شده است.

منظر فرهنگی بم نمایشی برجسته‌ای از تعامل انسان و طبیعت در یک محیط بیابانی، با استفاده از قنات است. این شیوه بر یک نظام اجتماعی محکم با وظایف و مسئولیت های دقیق استوار شده بود که استفاده از آن هنوز هم مرسوم است، اما در حال حاضر، دستخوش تغییرات غیر قابل برگشتی شده است.

محل قرارگیری بم

بم، ما بین کوه‌های جبال بارز و کویر لوت در ارتفاع 1060 متری از سطح دریا و در جنوب شرقی ایران واقع شده است. زمین لرزه‌ای به بزرگی 6.5 ریشتر در پنجم دی ماه 1382 در این شهر رخ داد که در اثر آن بیش از 26000 نفر جان خود را از دست دادند و بخش عظیمی از شهر ویران شد.

وجود قنات‌ها که هنوز هم مورد استفاده هستند باعث شد تا بم در واحه‌ای کویری گسترش یابد. منطقه و هسته اصلی، ارگ بم و محوطه آن را در بردارد. بیرون از این منطقه، بقایای مشخصی از سازه‌های تاریخی و حفاظت شده همچون قلعه دختر (قرن هفتم میلادی)، مقبره امامزاده زید ( قرن های یازدهم و دوازدهم میلادی) و مقبره امامزاده اسیری (قرن دوازدهم میلادی) وجود دارد. حصار ارگ بم 38 برج دیده بانی دارد، دروازه ورودی اصلی آن در جنوب واقع شده و سه دروازه دیگر نیز دارد. خندقی به دور دیوار دفاعی بیرونی کنده شده که دژ حکومتی را از شهر تاریخی بم جدا می کند. دژ باشکوه حکومتی بر روی تپه ای سنگی (با ارتفاع 45 متر) در بخش شمالی محوطه واقع شده و حصار مستحکم دو لایه ای آن را احاطه کرده است. بخش مسکونی اصلی شهر باستانی، در قسمت جنوبی حصار قرار گرفته و ساختمان های چشمگیری همچون بازار، از ورودی اصلی در جنوب به سمت اقامتگاه حاکم در شمال گسترش یافته یافته اند. بناهای بخش شرقی عبارتند از: مسجد جامع ، مجموعه میرزا نعیم (قرن هجدهم میلادی) و خانه میر. مسجد جامع ارگ شاید یکی از قدیمی ترین مساجد ساخته شده در ایران باشد که تاریخ ساخت آن به قرن هشتم و نهم میلادی بر می‌گردد و احتمالا در قرن هفدهم میلادی بازسازی شده است. محله کُناری، دیگر بخش مسکونی شهر است که در قسمت شمال غربی حصار واقع شده است.

پیدایش بم

پیدایش بم اساسا وابسته به ابداع و توسعه سیستم قنات بوده است. تکنیک استفاده از قنات در دوره هخامنشی ( قرن های ششم تا چهارم قبل از میلاد) به شکل عالی خود رسید. بر اساس اکتشافات باستان شناسی انجام گرفته شده در قنات های باستانی حومه جنوب شرقی بم، قدمت آن ها حداقل به اوایل قرن دوم قبل از میلاد بر میگردد. باوری رایج توسعه شهر را به هفتواد نسبت می دهد که در زمان اردشیر بابکان، موسس امپراتوری ساسانی (قرن سوم قبل از میلاد) می زیست. نام بم با 'پیله کرم ابریشم' پیوند خورده است. هفتواد کسی است که منطقه کرمان را با ابریشم و پنبه بافی آشنا کرد.